Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Neden Bireysel Başvuru?

Hukuk sistemimizde çoğu durumda kamu gücüne karşı açılan davalar, idari veya yargısal yollara dayanır. Ancak bu yollar tüketildiğinde ve Anayasa’da güvence altına alınmış bir temel hakkın kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddia edildiğinde, bireyler “son hukuk çare” olarak Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yoluna başvurabilir.
Bireysel başvuru, 2012’de yürürlüğe giren düzenleme ile Türkiye’de temel hak ve özgürlükler bakımından özel bir denetim imkânı sunar. Bu sebeple, doğru usul ve esaslarla hazırlanması gerekir.
Bu yazıda şunları detaylı şekilde ele alacağız:

• Bireysel başvurunun hukuki dayanakları
• Kimler başvurabilir / hangi haklar ileri sürülebilir
• Başvuru şartları (usul & esas)
• Süre ve zamanlama
• Başvuru dilekçesi / formu nasıl doldurulur
• Başvuru yolları (e-Devlet, UYAP, fiziki)
• Masraf, harç, adli yardım
• Eksiklik durumları ve reddedilme halleri
• Sürecin takibi, tedbir kararı, nihai karar
• Uygulamalı örneklerle dikkat edilmesi gereken hususlar

Amacımız: Sitenizi bu konuda bir otorite sayfaya dönüştürmek, kullanıcıların ihtiyacını karşılamak ve Google’da “Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru nasıl yapılır” anahtar kelimelerinde üst sıralarda çıkabilmek.

Hukuki Dayanak ve Kavramsal Çerçeve

6216 sayılı Kanun ve Anayasa

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı, 12 Eylül 2010 referandumu sonrası Anayasada yapılan değişikliklerle öngörülmüş; 23 Eylül 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu sistemin ayrıntılarını 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü düzenler.
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün EK-1’inde yer alan “Bireysel Başvuru Formu” zorunludur.

Bireysel Başvuru Nedir?

Bireysel başvuru; bir kişinin Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve ek protokoller kapsamındaki haklardan, kamu gücü tarafından işlem/eylem/ihmal yoluyla ihlal edildiği iddiasıyla diğer hukuk yolları tükendikten sonra Anayasa Mahkemesine doğrudan başvuruda bulunması imkânıdır.
Bu bakımdan, bireysel başvuru:

• Bir itiraz yolu veya kanun yolunun devamı değildir,
• İhlalin Anayasa ve AİHS doğrultusunda değerlendirilmesini sağlar,
• Emsal oluşturma, ihlalin giderilmesi ve önlenmesi açısından önemlidir.

Hangi Haklar İleri Sürülebilir?

Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruda, Anayasa’da teminat altına alınmış temel hak ve özgürlükler ile bunlara ilişkin AİHS ve protokoller kapsamındaki haklar ileri sürülebilir.
Örnek haklar:

• Yaşama hakkı
• Kişi hürriyeti ve güvenliği
• Özel hayata ve konuta saygı
• İfade ve basın özgürlüğü
• Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü
• Mülkiyet hakkı
• Eğitim hakkı
• Düşünce, din, vicdan özgürlüğü
• Hak arama özgürlüğü

Ancak dikkat: Yasama işlemleri ya da düzenleyici idari işlemler doğrudan bireysel başvuru konusu yapılamaz. Ayrıca, Anayasa Mahkemesinin kararlarıyla Anayasanın denetim dışı bıraktığı işlemler başvuru konusu olamaz.

Kimler Başvurabilir? Kimler Etkin Başvurucu Olur?

Gerçek kişiler

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, temel haklarına ilişkin ihlal iddiasıyla bireysel başvuruda bulunabilir. Ayrıca yabancı uyruklu kişiler de Anayasa’da tanınan haklar kapsamındaki ihlal iddiasıyla başvuru yapabilir (ancak burada sınırlar olabilir). Or
Küçükler, vesayet altındakiler, sınırlı ehliyetliler, yasal temsilcileri aracılığıyla bireysel başvuru hakkına sahiptir.

Özel hukuk tüzel kişileri

Tüzel kişiler (örneğin dernek, vakıf, şirket) sadece sahip oldukları tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiğini iddia edebilmeleri durumunda başvuru yapabilirler.

Yabancılar

Uluslararası sözleşmeler kapsamındaki hak ihlalleri için yabancı uyruklu kişiler de başvurabilir; ancak Anayasa’da yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklara dayanarak başvuru yapılamaz.

Başvuru Şartları

Bir bireysel başvurunun kabul edilebilmesi için usulî ve esasa ilişkin şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir.

Usulî Şartlar

1. İç hukuk yollarının tüketilmiş olması
2. Başvuru öncesinde dava, istinaf, temyiz vs. yolları bitmiş olmalı; bu yollar tüketilmeden yapılan başvuru “erken başvuru” kabul edilerek reddedilebilir.
3. 30 günlük başvuru süresi
4. Nihai kararı veya ihlali öğrendiğiniz tarihten itibaren 30 gün içinde başvuru yapılmalıdır.
5. Yetkili merci
6. Başvuru, doğrudan Anayasa Mahkemesine, mahkemeler ya da Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla veya yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla yapılabilir.
7. Şekil şartları
8. Başvuru formu ya da form yerine geçen dilekçe eksiksiz ve resmi dilde olmalı; form kurallara uygun şekilde doldurulmalıdır.
9. Başvuru süresi kaçırıldığında mazeret izni
10. Mazeret sebebiyle süresi içinde yapılamayan başvurular için, mazeretin kalktığı tarihten itibaren en geç 15 gün içinde mazereti bildirmek gerekir.

Esasa (İçerik) Şartları

1. Mağdur sıfatı
2. Başvuranın temel hakkı gerçekten ihlal edilmiş olmalı ve bu ihlalden doğrudan zarara uğramış olmalı.
3. Anayasa veya Sözleşme kapsamında hak
4. İddia edilen ihlal, Anayasa ya da AİHS ve protokoller kapsamında olmalı.
5. Kamu gücü ile bağlantı
6. İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem veya ihmal kamu gücüyle bağlantılı olmalı (devlet kurumları, kamu hizmeti işlemleri vb.).
7. Dayanaktan yoksun olmama / kötüye kullanım olmaması
8. Başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olması veya kötü niyetle yapılması halinde reddedilebilir.

Başvuru Süresi ve Zamanlama

• İşleyiş: Nihai kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde başvuru yapılmalıdır.
• Mazeret hâli: Süre kaçırılmışsa, mazeret belgesinin eklenmesi şartıyla ilave 15 gün içinde başvuru yapılabilir.
• “6 ay / 4 ay” gibi süreler AİHM için geçerlidir; AYM için geçerli değildir.

Dilekçe / Başvuru Formu Nasıl Hazırlanır?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, İçtüzük ekindeki Bireysel Başvuru Formu kullanılarak yapılmalıdır.

Formda Bulunması Gereken Bilgiler

Form ve ekleri, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Başvuru tarihi
• Başvurucunun kimlik bilgileri
• Adres, iletişim bilgileri
• Varsa temsile yetkili avukat / kanuni temsilcinin bilgileri
• Başvuru konusu ihlal iddialarının özeti
• İhlal edilen Anayasa madde veya Sözleşme maddeleri
• Daha önceki yargılamaların kısa özeti, nihai kararlar
• Delillerin dizin pusulası (ekli belgelerin numaraları ve tarihçesi)
• Başvuru ücret makbuzu / harcın ödendiğini gösterir belge
• Eksik evrak olması hâlinde tamamlama taahhüdü

Önemli Hususlar

• Dilekçe veya form, ekleri hariç 10 sayfayı geçmemelidir. Daha uzunsa, 10 sayfalık bir özet eklenebilir.
• Eklerde yer alan belgelerin tamamı form içinde tekrar yazılmamalı; form kısa, özlü olmalıdır.
• Belgeler kronolojik sırayla numaralandırılmalı, dizin pusulasında sayfa numaraları belirtilmeli.
• Form Türkçe olmalı; başka dilde hazırlanmış form kabul edilmez.
• El yazısıyla dolduruluyorsa silinmez mürekkepli kalem kullanılmalı; bilgisayarda doldurulursa okunaklı font ve 12 punto tercih edilmeli.
• Temsil ile ilgili vekaletname / yetki belgesi eklenmelidir, özellikle avukatla veya kanuni temsilciyle başvuru yapılıyorsa.

Başvuru Yolları: Elektronik ve Fiziki

e-Devlet / UYAP Sistemi ile Başvuru

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, UYAP üzerinden elektronik ortamda da yapılabilir. Bu yöntem, hem hızlı hem de izlenebilirlik sağlar.
UYAP ile başvuru avantajları:

• Evrak takibi
• Eksik yönlendirme bildirimleri
• Dijital teslim imkânı

Fiziki Başvuru

Elektronik ortam kullanılamıyorsa ya da tercih edilmiyorsa, başvuru fiziki yollarla yapılabilir:

• Anayasa Mahkemesine doğrudan posta ile gönderme
• Mahkemeler veya Cumhuriyet Başsavcılıkları aracılığı
• Cezaevi idaresi aracılığıyla (mahpus başvuruları için)
• Yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla

Şunu unutmamak gerekir: Başvuruya konu kararı veren mahkeme aracılığıyla gönderme zorunluluğu yoktur.

Masraf, Harç ve Adli Yardım

Başvuru Harcı

Bireysel başvuru harç ve posta/tebligat giderlerine tabidir. Başvuru Anayasa Mahkemesi’ne doğrudan yapılıyorsa harç aynı anda ödenir.

Adli Yardım (Ücretsiz Başvuru)

Maddi durumu yetersiz olanlar için adli yardım talebinde bulunulabilir. Bunun için gelir durumunu gösteren belgelerle (örneğin muhtarlık fakirlik belgesi, SGK kayıtları vb.) başvuru yapılabilir. Eğer adli yardım kabul edilirse ücret ve posta giderlerinden muafiyet sağlanabilir.

Miktar ve Güncelleme

Başvuru ücretlerinin ne kadar olduğu yıldan yıla değişebilir; güncel rakamları Anayasa Mahkemesinin resmi sitesinden takip etmek gerekir.

Eksiklik ve Reddedilme Durumları

Eksiklik Tamamlama Çağrısı

Başvuruda eksiklik tespit edilirse, başvurucuya 15 gün süreyle tamamlama çağrısı yapılır. Süre içinde tamamlanmazsa başvuru idari yönden reddedilir.
Bu karara 7 gün içinde itiraz edilebilir. İtiraz sonucu kesin karardır.

Reddedilme Sebepleri

• Usul şartlarının gerçekleşmemesi (örneğin iç hukuk yolları tüketilmemesi)
• Süre aşımı
• Başvurunun yargı denetimi dışında kalan bir işlemi hedeflemesi
• Açıkça dayanaktan yoksun olması
• Kötü niyetli başvuru

Süreç Takibi: Tedbir ve Nihai Karar

Tedbir Kararı

Anayasa Mahkemesi, esasa incelemeden önce, özellikle yasak sınır dışı işlemleri, cezaevi işlemleri gibi durumlarda tedbir kararı verebilir.
Tedbir kararı, başvuru kabul edilene kadar geçici koruma sağlar.

Esas İnceleme Süreci

Başvuru kabul edildikten sonra Komisyonlar tarafından inceleme yapılır. Komisyon, başvuruya ilişkin savunma isteyebilir; karşı taraf savunma verebilir.
Komisyon raporu düzenlenir, nihai kararı Genel Kurul verir. Karar oy çokluğuna göre alınır.

Kararın Etkisi

• Kişiye yönelik karar verilebilir: ihlalin giderilmesi, tazminat vb.
• Anayasa Mahkemesinin kararları emsal niteliği taşır ve benzer işlemlere ışık tutar.

Uygulamalı Örnek ve İpucu

Örnek Durum

Farz edelim ki “x kişi”, bir idare kararı nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiğini düşünüyor ve Yargıtay’a kadar gitti ancak sonuç alamadı. Nihai kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde bireysel başvuru yapabilir.
Dilekçede:

• Başvuranın kimliği
• Hangi idare kararı (tarih, numara)
• Hangi Anayasa / Sözleşme hükmünün ihlal edildiği
• Önceki yargı yolları, kararlar ve özet
• Delillerin listesi

İpucu & Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Anahtar kelime kullanımı: “Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru”, “bireysel başvuru süresi”, “bireysel başvuru şartları” gibi anahtar kelimeleri başlık ve alt başlıklarla dikkatli yerleştir.
• Kullanıcı deneyimi: Paragrafları kısa tut, maddeleme kullan, okuyucunun “yorumlama zorluk” yaşamaması için örneklerle açıklama yap.
• Bağlantılar: İç site içi linkler (örneğin site içinde “İdare Hukuku”, “Hukuk Danışmanlığı” sayfaları) kullanarak tema otoritesi oluştur.
• Görseller: Form örneği, başvuru süreci şeması vs. görseller ekle (alt metinlerde “Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru formu”, “bireysel başvuru süreci” gibi anahtar kelime içeren alt metin kullan).

Sonuç & Özet

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin korunmasında önemli bir araçtır. Ancak bu yolun açılabilmesi için:

1. İç hukuk yolları tüketilmiş olmalı
2. 30 gün içinde başvuru yapılmalı
3. Form ve dilekçe kurallara uygun olmalı
4. Eksiklik durumunda süre içinde tamamlama yapılmalı

Doğru hazırlanmış bir başvuru, mahkemenin kabul etme olasılığını artırır ve ihlalin giderilmesini sağlayabilir.